Jest tylko jeden ptak dla którego niebo jest domem i który potrafi bez lądowania przebywać w locie kilka lat - JERZYK

Dla Jerzyka niebo jest prawdziwym domem – w niebie żyje, je, kocha się i śpi. Na niebie pije wodę, chwytając krople deszczu. I nikt mu nie dorówna w lotniczych umiejętnościach. W porównaniu z Jerzykiem, loty innych ptaków to amatorszczyzna. Dla mieszkańców miast Jerzyk powinien być ptakiem najważniejszym - perłą w koronie. Spędza z nami zaledwie 4 krótkie letnie miesiące, ale jakie to miesiące! łac. Apus apus rodzina jerzykowatych (najbliżej spokrewniony z kolibrem) dł. ciała: ok. 16 cm rozpiętość skrzydeł: 40cm waga: 32 do 50 g długość życia: długowieczne – żyją ponad 20 lat barwa: ciemnobrązowy (prawie czarny) prędkość lotu (bardzo szybko): od 40 do 100 km/h, na dłuższych przelotach nawet 160 km/h (w locie nurkowym osiąga prędkość do 200 km/h) zamieszkuje niemal całą Eurazję i północną Afrykę Całe życie (oprócz wysiadywania jaj i karmienia młodych) spędza w powietrzu – żywi się owadami, w powietrzu zbiera materiał do wyścielenia „gniazda”, kopuluje i nawet śpi. Gniazd nie buduje, lecz wykorzystuje znalezione szczeliny i otwory, do których zawsze wraca. Ze względu na specyficzny układ palców (wszystkie cztery „do przodu”) jerzyk nie może chodzić, natomiast doskonale przyczepia się do pionowych powierzchni.

Przylatuje do nas w pierwszych dniach maja; kiedyś przylatywał wcześniej – w kwietniu „na świętego Jerzego”, stąd jego nazwa. Odlatuje już w pierwszych dniach sierpnia, najpóźniej w połowie miesiąca. Każdego dnia przelatuje co najmniej 1000 kilometrów i zjada przy tym ogromne ilości komarów, much i meszek. Dziennie rodzice przynoszą pisklętom nawet do 20 000 owadów. „W Polsce brak miejsca dla jerzyków. Co stało się po roku 1997? Jerzyki osiedlały się w Polskich miastach „od zawsze” i to w dużej ilości. Gatunek, dawniej zamieszkujący szczeliny skalne, zaadoptował się do warunków panujących w miastach, gdy tylko pojawiły się wysokie murowane budowle z licznymi otworami i szczelinami. Sprzyjało im zarówno stare budownictwo, jak i to nowsze z wielkiej płyty. Jerzyk jest ptakiem, który nie buduje gniazd, lecz osiedla się w każdej, wystarczająco dużej, bezpiecznej szczelinie. Jego siedlisko musi znajdować się dostatecznie wysoko, mieć niewielki otwór wlotowy, dużo miejsca na gniazdo z młodymi i odpowiednią orientację – od strony wschodniej lub północnej, dogodne warunki do dolotu oraz wielu sąsiadów – jerzyków. To są podstawowe i dobrze rozpoznane warunki, jakie muszą spełniać potencjalne siedliska jerzyków. Wymagania te nie są wygórowane i w naszych miastach nie powinno zabraknąć jerzyków. Tak było jeszcze kilkanaście lat temu. Z początkiem XXI wieku rozpoczęło się ocieplanie budynków –przede wszystkim tych z wielkiej płyty – i nastąpiło systematyczne niszczenie siedlisk jerzyków”. Co robić by przywrócić jerzykom siedliska? Najważniejsze wymagania jerzyków. Nie ma ich wiele ale są bardzo ważne dla jerzyków.

1. Jerzyk jest ptakiem, który żyje długo i zawsze wraca do wybranego przez siebie siedliska. Zatem siedlisko musi być trwałe i to na wiele, wiele lat.
2. Jerzyk całe swoje dorosłe życie spędza w powietrzu ale czasem musi się schronić przed deszczem, burzą, wichurą czy chłodem i przede wszystkim musi wysiedzieć i wykarmić pisklęta. Zatem siedlisko musi mieć dogodny dolot i znajdować się tak wysoko by młode jerzyki mogły bezpiecznie opuścić siedlisko i rozpocząć pierwszy samodzielny lot. Jerzyki nie uczą się latać tak jak wszystkie inne ptaki, potrafią rozpocząć lot gdy tylko wyrosną im lotki i sterówki i osiągną odpowiednią masę ciała.
3. Siedlisko musi zapewniać jerzykowi bezpieczeństwo przeżycia i odchowania młodych. Wymiary jerzyka to długość 16 – 18 cm oraz rozpiętość skrzydeł 40 – 44 cm. Masa ciała jerzyka to ok 55 g. Te dane wyznaczają minimalne wymiary siedliska i wymiar otworu wlotowego. Jerzyk potrafi zmieścić się w tak małej szczelinie, że wydaje się to aż nieprawdopodobne, jednak trudno z takiego siedliska oczekiwać sukcesów lęgowych. Bezpieczny otwór wlotowy powinien mieć powierzchnię 20 – 25 cm2 a więc wymiary 3,5 x 6cm, średnicę 5cm lub kwadrat 5x5cm . Wymiary skrzynki lęgowej zapewniającej jerzykowi dobre warunki rozwoju to 20x20x45 cm (wymiary wewnętrzne). W mniejszych skrzynkach jerzyk też się osiedli i wyprowadzi młode, jednak skrzynka powinna być dostosowana do rozmiarów jerzyka. Otwór wlotowy umieszcza się kilka cm nad podłogą w długiej ścianie i blisko ściany bocznej.
4. Jerzyki są ptakami innymi niż wszystkie. Zamiast strzec pilnie swego terytorium, lubią wspólnie łowić owady, latając całymi zwartymi gromadami. I tak samo lubią mieszkać obok siebie. Do pojedynczej skrzynki czy innego siedliska jerzyk raczej się nie sprowadzi. O tym nie można zapomnieć wybierając miejsce dla jerzyków.
5. Siedlisko jerzyka oprócz odpowiednich wymiarów i położenia musi zapewnić odpowiednie warunki klimatyczne. Co to znaczy? Siedlisko jerzyka nie może być narażone na zalanie przez deszcz. Nie może być narażone na szybkie zmiany temperatury. Jerzyki często osiedlają się od strony północnej lub wschodniej. Wierzymy, że tylko zespolenie wysiłków wszystkich przyjaciół jerzyków, wykorzystanie ich wiedzy i doświadczenia, przyniesie sukces i uratuje jerzyki w Polsce.
6. Jerzyki trudno jest „namówić” do osiedlenia się w nowym miejscu. Przykładem miejsca, który wydaje się być bardzo dobrym, a które rzadko jest zasiedlane, są skrzynki lęgowe w wieżach budowanych specjalnie dla jerzyków. Tu przychodzi z pomocą nazwa jerzyka w języku niemieckim: Mauersegler, czyli „żeglarz po murze”. Mam swoją hipotezę wynikającą z wieloletniej obserwacji jerzyków. Gromada jerzyków lecąc wzdłuż ściany domu płoszy siedzące na niej owady. Za następnym przelotem, zwykle po 10 – 15 sekundach jerzyki chwytają te owady. Jerzyk codziennie przelatuje ok 1000 (tysiąc) kilometrów i zjada kilka do kilkunastu tysięcy owadów. Zatem owa ściana jest jerzykom niezbędna żeby wyżywić siebie i pisklęta. Przy wieży takiej ściany niema. Gdy podsumujemy te wymagania to dojdziemy do wniosku, że najlepszymi siedliskami jerzyków są otwory maczulcowe (otwory po rusztowaniach) w starych budowlach a więc w basztach i murach obronnych, na ścianach średniowiecznych kościołów i zamków. Tam jerzyki osiedlały się od setek lat. Dobrymi siedliskami są stropodachy zaopatrzone w odpowiednie otwory wlotowe a od wewnątrz w wygrodzone siedliska. To są miejsca w których jerzyki żyją od kilkudziesięciu lat i które zostały uznane w 2008 roku przez Ministra Środowiska za naturalne siedlisko jerzyków w Polsce. Skrzynki lęgowe jeśli mają spełnić wszystkie wymagania powinny być umieszczone pod okapem dachu lub wbudowane w warstwę ociepleniową. Trwałość drewnianych skrzynek lęgowych to zaledwie kilka lat. Skrzynki powinny mieć możliwość otwarcia jednej ściany by umożliwić okresowe czyszczenie – co 2, 3 lata. Trwalsze są skrzynki z trocinobetonu lub w postaci pustaka. Są jednak ciężkie i wymagają solidnego zamocowania. To są podstawowe „życzenia jerzyków” by chciały się osiedlić, przemyślmy co naprawdę możemy dla nich zrobić.

Poznań, 19.04 2020 Adam Gatniejewski

Nasze Stowarzyszenie będzie apelować do zarządców budynków, spółdzielni mieszkaniowych, władz miasta, firm posiadających duże wysokie hale magazynowe i do prywatnych właścicieli aby stwarzać tam gdzie jest to możliwe warunki dla siedlisk tych jakże pożytecznych ptaków. Jednocześnie sami będziemy podejmować działania. W blokach z wielkiej płyty wystarczy wymienić kratki wentylacyjne w stropodachach na takie które umożliwią dostanie się do środka Jerzykom. Na innych budynkach zastosowanie mogą mieć budki. W parkach można montować wieże lęgowe. Szanowni Państwo wszyscy wiemy jak uciążliwa potrafi być dla nas plaga komarów nawiedzająca niemal co roku nasze miasto. Pomóżmy sobie sami, jednocześnie dbając o te jakże pożyteczne stworzenia jakimi są Jerzyki.